انواع مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده هر روز به مرحله اجرا نزدیک تر می‌شود. از آنجا که پیش از ورود هر سیستم جدید آشنایی با چیستی و چگونگی آن ضروری است رسانه مالیاتی ایران سلسله مقالاتی در این مورد منتشر کرده است.

این مقاله نیز در زمینه انواع مالیات بر ارزش افزوده است.

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد: مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی.

هر کدام از این سه نوع مالیات نیز بر مبنای دو اصل مبدا یا اصل مقصد محاسبه می‌شوند.

در اصل مبدا، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور تولید می‌شوند، وضع می‌شود. ولی در اصل مقصد، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور مصرف می‌شوند، وضع می‌شود.

نوع تولیدی در مفهوم کلی، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، در صورتی که از اصل مبدا استفاده شود، همه مخارج در تولید ناخالص داخلی (به جز مخارج دولت بابت دستمزد که نمی‌تواند تحت پوشش مالیات بر ارزش افزوده قرار گیرد) را در بر می‌گیرد.

با فرض این که از اصل مبدا استفاده شود، صادرات که منشا داخلی دارد، مشمول مالیات می‌گردد، اما واردات که ارزش آن از خارج نشات می‌گیرد، از شمول مالیات خارج می‌شود.

به این ترتیب می‌توان گفت پایه مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، جمع تمام مخارج در تولید ناخالص داخلی به استثنای مخارج دستمزدی دولت است.

در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، مالیات کلی بر فروش اعمال می‌شود. به طور کلی، این نوع مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند بر کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای اعمال شود. در این روش، کالاهای سرمایه‌ای و استهلاک آنها از مالیات معاف نیستند.

به بیان دیگر، می‌توان گفت به خرید کالاهای سرمایه‌ای، اعتبار مالیاتی تعلق نمی‌گیرد. از این رو، این مالیات انگیزه سرمایه‌گذاری را تضعیف می‌کند.

** نوع مصرفی
در مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی، علاوه بر استهلاک، مخارج مربوط به کالاهای سرمایه‌ای نیز از شمول پایه مالیاتی خارج می‌شود. در واقع، با کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای از تولید، آنچه باقی می‌ماند، برابر ارزش کالاهای مصرفی تولید شده است. نظام مالیات بر ارزش افزوده‌هایی که در کشورهای عضو جامعه اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد، از این نوع است.

گرایش برخی از کشورهای در حال توسعه نیز به سمت استفاده از این روش است ، به خصوص به علت معاف بودن کالاهای سرمایه‌ای از مالیات که انگیزه برای سرمایه‌گذاری بیشتر را به وجود می‌آورد.

همچنین در عمل، استفاده از این روش نسبت به دو روش دیگر، از سهولت بیشتری برخوردار است.

** نوع درآمدی
مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، استهلاک را در بر نمی‌گیرد و به این ترتیب، مخارج سرمایه‌ای خالص را شامل می‌شود. پایه این مالیات، مجموعه درآمد پرداختی به عوامل، پس از کسر مخارج دستمزدی دولت است. به همین دلیل نیز نام آن، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی است. به طور کلی در این نوع مالیات بر ارزش افزوده، پایه کلی مالیات، متناسب با درآمد عوامل تولید است.

مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد، با مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف تفاوت دارد، زیرا در نوع اول، بنگاه مجاز است استهلاک را کم کند، اما در نوع دوم، مجاز به کسر سرمایه‌گذاری ناخالص است.

به این ترتیب، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، به اندازه تفاوت سرمایه‌گذاری ناخالص و استهلاک، بیشتر از مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی است.

** مقایسه سه نوع مالیات بر ارزش افزوده
در بین سه نوع مالیات، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، وسیعترین پایه مالیاتی و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی، کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند. چون مالیات تولیدی، خریدهای ناخالص کالاهای سرمایه‌ای (بدون مستثنی کردن استهلاک) را شامل می‌شود، موانعی در برابر سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند.

از آن گذشته، در صورتی که محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به روش صورت حساب انجام گیرد، در مورد آن دسته از فعالیت‌ها که موفق به انتقال بخشی از هزینه‌های سرمایه‌ای خود به بعد شوند، وضع این مالیات بر کالاهای سرمایه‌ای، منجر به مالیات چند مرحله‌ای می‌شود که در مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، این مساله در حد کمتری به وجود می‌آید.

در بین سه روش فوق، مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی که کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند یک مالیات عمومی بر مصرف است(در صورتی که از اصل مبدا استفاده شود، خالص صادرات را نیز در بر می‌گیرد) بنابراین، در بین سه روش مذکور، اکثر کشورها معمولا این روش را بر می‌گزینند.

البته استفاده از این روش، بالاترین نرخ مالیات را برای ایجاد بازده درآمدی مطلوب لازم دارد و به همین علت برخی کشورها کوشش می‌کنند مبنای مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی را به وسیله مالیات پذیرکردن بخشی از کالاهای سرمایه‌ای گسترش دهند.